8°
Jeofizik Mühendisi Abdurahman Arıkan, Burdur’u jeolojik ve jeofizik açıdan değerlendirerek Burdurweb Dergisi’ne söyleşide bulundu. Arıkan, Burdur merkezdeki deprem riski en yüksek 3 mahallenin isimlerini açıkladı.
Burdur, fay hattı bakımından riskli bir bölgede midir?
Burdur ili ülkemizin Batı Akdeniz Bölgesi’ nde tektonik açıdan son derece aktif olan göller bölgesinde yer almaktadır. İlimiz, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında da 1. Derece Deprem Bölgesi içerisinde gösterilmektedir. İlimizdeki depremlerin oluşmasında Fethiye-Burdur Fay Zonu diye adlandırdığımız Fethiye Körfezi ile Burdur Gölü arasında hemen hemen 300 km uzanımlı, aktif kırık fayların etkisi büyüktür.
Yakın zamanda ilimizde insan hayatını doğrudan etkileyen iki önemli deprem meydana gelmiştir. Bunlardan ilki 1914 depremi diğeri ise 1971 depre-midir. Bu hususta iki kavram çokça karıştırılmaktadır. Depremin büyüklüğü ve depremin şiddeti. Depremin büyüklüğü mutlak bir değerdir. Deprem sırasında açığa çıkan enerjinin karşılığıdır. Deprem şiddeti ise görecelidir, bölgenin durumuyla alakalıdır. Mesela 4.0 büyüklüğündeki bir depremin mühendislik yapılarında pek etkisi olmayabilir ancak depremin gerçekleştiği bölgedeki yapının kalitesi, litolojik birimler, zeminle ilgili diğer özellikler oluşacak hasarı arttırabilir.
Depremin şiddeti nasıl ölçülüyor?
Sismolojideki deprem terimlerine değinmek gerekirse. P dalgası deprem sırasında açığa çıkan ilk dalgadır, yıkıcı durumu yok denecek kadar azdır. Bir sinyal şeklinde olup okunan ilk dalgadır. P dalgası ağzımızdan çıkan ses dalgası ile aynıdır. İkinci dalga S Dalgasıdır. Toprağı keserek ilerler kesme yapama- yacağı için sıvı ve gazda ilerleyemez. Bu iki dalganın ardından asıl yıkıcı dalgalar Rayleigh Dalgaları ve Love Dalgaları gelmektedir. Genelde Jeofizik mühendisleri, mühendislik yapılarında zeminin durumunu belirlemek için yapay dalga üretip katmanlardaki hızlarına göre oluşturulan bağıntılardan faydalanarak zeminin durumunu gözlerler. Bir zeminde herhangi bir yapılaşmanın olabilmesi için o bölgenin daha önceden oluşturulmuş periyot aralıklarına sokulması gerekir. Bu periyot aralıkları zeminin hangi sınıfta değerlendirileceğini belirler. Depremde oluşacak dalganın periyodu ile binanın periyodu orantılı olmalıdır. Bu nedenle kaya ortamda bina katı yüksek seçilip, riskli zeminlerde periyodu yakalayabilmek için kat adedi düşürülmelidir. Ama zeminde iyileştirme yapılan alanlarda duruma göre bu farklılık gösterebilir.
Burdur merkezde deprem riski yüksek olan mevkiler
nerelerdir?
Burdur için konuşursak yapılaşmanın yoğunluğuyla orantılı, zemin açısından riskli 3 mahalleye dikkat çekmek istiyorum. Bahçelievler, Bağlar ve Karasenir mahalleleri. Yaptığım etüt çalışmalarından elde ettiğim verilere göre; Burdur İli’ nin genelinde olduğu gibi bu mahallelerde de çakıl, kum, silt-kil içeren birim söz konusu. Bu birimlerin orantılı dağılışı, tabaka içindeki boşlukları doldurup zeminin daha sıkı bir hale gelmesini sağlayacaktır ama bu 3 mahallede yüzde olarak kum oranının fazla olması ve yeraltı suyunun da üst seviyelerde oluşu zeminin daha gevşek bir hal almasına dolayısıyla farklı bina oturumlarına neden olacaktır. Birkaç kez denk geldiğim üzere bina temellerinde doldurma işlemi de yanlış yapılmakta. Şayet tek tip malzemeden doldurma yapılırsa daneler arası boşluk fazla olacaktır bu da bina için risk doğuracaktır. Olabildiğince farklı tip malzemeler seçilip, daneler arası boşluğu en aza indirmemiz gerekmektedir.
Deprem yaşanmadan önce zeminde ne türlü tedbirler alınabilir?
Deprem açısından riskli olabilecek bir zeminde temel türünün ve derinliğinin seçiminde dikkat etmek gerekir.
Kazık ve kuyu temel yöntemleri ile risk oluşturabilecek tabakanın altına inilmesini (mümkünse ana kayaya inilmeli) tavsiye edebilirim. Sıvılaşma potansiyeline sahip tabakayı deforme ederek değiştirmek, enjeksiyonla veya sıkıştırılarak daha sıkı duruma getirmek ve yeraltı su seviyesinin daha derinlere düşürmek alınacak diğer tedbirler olarak sıralanabilir. Zeminin iyileştirilmesi sonucu riskli zeminin, kayma dayanımı artar, gerilme ve deformasyonu sağlamlaşır, sıkışabilirliği azalır, şişme durumu ve geçirimliliği kontrol altına alınır, çevre koşullarından etkilenmesi azalır ve sıvılaşma riski düşürülür.
